Het Uilenbord in de huidige tijd. Een levende traditie

Op deze pagina's zijn vele foto's te zien van boerderijen en huizen met uilenborden in de gemeente Weststellingwerf, Ooststellingwerf en Steenwijkerland. Zelfs bij de bouw van nieuwe boerderijen en huizen plaatst men soms weer een Uilenbord. In dit artikel wil ik nagaan hoe aan de levende traditie van de Uilenborden invulling wordt gegeven. In zijn algemeenheid is de plaatsing van grote uilenborden een Friese traditie, maar geveltekens kwamen ook in veel andere streken voor. Het uilenbord in zijn huidige vorm zoals dat in Friesland voorkomt vinden we ook in sommige dorpen in Steenwijkerland, dus Noord-West Overijssel, waarschijnlijk onder Friese invloed.

makers van uileborden

De grote variatie in uileborden ontstaat, omdat er vele makers van uilenborden zijn, die er ieder zo hun eigen filosofie en ontwerpen op na houden. Bij de makers zijn hobbyisten, die op aanvraag uilenborden in kleine oplagen maken, tot professionele bouwers, waar je op bestelling uilenborden kunt laten maken maar die ook kant en klare exemplaren in de verkoop hebben. In de zomer van 2006 ontmoette ik de heer Brouwer, die aan de Oppers in Sonnega woont. Hij maakt op bescheiden schaal uilenborden en traditionele regenpijp-opvang bakken. Want ook daarin kent iedere streek/provincie zijn eigen model. Hiernaast ziet u op de foto op de voorgrond het Friese model. De heer Brouwer is afkomstig uit St Anna Parochie en heeft zich in een boerderij in Sonnega gevestigd. Hij heeft voor hij uilenborden ging maken 'bij de provincie' geinformeerd over welke uilenborden in de Stellingwerven gebruikelijk waren. Daar zei men hem dat het in deze streken tamelijk eenvoudige borden moesten zijn. Op de vraag of hij zich verder houdt aan tradities qua vormen antwoordde hij ontkennend. Het maken van een uilenbord is verder vooral een kwestie van fantasie. Maar ze moeten in deze streek dus wel eenvoudig van vorm zijn. Niet zo uitbundig als in Noord-Friesland waar de grond vruchtbaarder en de boeren rijker zijn. De grond in de Stellingwerven is 'arme' grond (veen en zand) dus vandaar. Toch is de heer Brouwer zich ook wel bewust van de verschillende historische vormen want hij toont in zijn werkplaats de mallen voor het maken van een uilenbord dat vroeger vooral in zwang was in de Wouden en dat in de Stellingwerven ook veel voorkomt.

Hij heeft een uilenbord voor de buurman gemaakt dat met deze mallen is gemaakt en dat dus het standaardmodel is voor de Friese Wouden met een kelk op een voetstuk als makelaar. Op het dak van zijn eigen boerderij heeft hij echter een ander ontwerp staan, het model dat meer gebruikelijk is in Midden Friesland, met een korenaar of gestileerde tak als makelaar. Hij komt via via aan zijn opdrachten. Hij leende bijvoorbeeld wel eens de tractor van zijn buurman, en die zei toen: 'als je iets terug wilt doen moet je een uilebord voor me maken'. De heer Brouwer maakt houten uileborden; dat is mooier dan van kunststof waarvan tegenwoordig veel uilenborden gemaakt zijn maar het vergt wel meer onderhoud. Uilenborden van hout moet je eigenlijk wel om de drie jaar verven. Hiernaast ziet u de heer Brouwer in zijn werkplaats met de mallen van de uilenborden.

verschillende vormen

Uit het interview met de heer Brouwer blijkt al, dat men zich vaak niet aan bepaalde ontwerpen in een bepaalde streek houdt. Fantasie speelt bij het ontwerpen van een uilenbord een grote rol, al is er vaak wel een vaag besef van de traditionele vormen. Toen ik een uilenbord op de Oosterstreek 34 fotografeerde, deelde de eigenaar van de boerderij mij mee, dat het uilenbord er zo'n 20 jaar geleden op gezet was door aannemer Alten uit Boyl. 'Ik weet niet of het wel helemaal goed is' aldus de boer, want je hebt geloof ik 4 typen waaronder een type voor de Wouden en dat is niet deze'. De makelaar noemde hij overigens 'ruiter'. Sommige historici verbinden de onderdelen van het uilenbord en of er zwanen dan wel paarden worden afgebeeld met soms ingewikkelde teorien over de herkomst van deze symbolen. Zo zouden opspringende paarden aan weerszijden van de makelaar meer 'Saksisch' zijn en zwanen meer 'Fries'. Dat dit gedeeltelijk in ieder geval onzin is, bleek toen ik een uilenbord fotografeerde op een woonboerderij aan de Oosterstreek 64. Aan deze woon boerderij is een manege verbonden. Het uilenbord is in 1997 of 1998 geplaatst toen het huis vernieuwd werd. De bewoners vonden voor een manege opspringende paarden aan weerszijden van de makelaar toepasselijker dan zwanen. 'Het is weer eens wat anders' aldus de bewoonster. Hiernaast ziet u het bewuste uilenbord.

toch onderscheid tussen verschillende streken

Het mag dan zo zijn, dat veel mensen hun fantasie gebruiken bij het ontwerpen van uilenborden, in Weststellingwerf en Steenwijkerland zal men slechts drie typen aantreffen. Het meest voorkomend zijn het type Midden-Friesland en het type dat karaktersitiek is voor De Wouden. Daarnaast vind men in Weststellingwerf in Langelille, aan de zuidelijke oever van de Tjonger, op de grens met Lemsterland, enkele vairanten van het Zuid-west hoek type. In Schoteruiterdijken, aan de noordelijke oever van de Tjonger is dit type zelfs overheersend. De typen die men aantreft in de Bouwhoek, Westergo en Henaarderadeel zal men hier niet aantreffen.