De stad Steenwijk heeft door de eeuwen heen een belangrijke regionale functie gehad. Dit komt ook tot uiting in het feit, dat al in de 16e eeuw boekdrukkers en uitgevers in Steenwijk gevestigd waren. Dit beroep kwam alleen in grotere steden voor, of kleinere plaatsen met een regionale functie omdat de lezende elite (althans 's winters) in de steden woonde en men een groot afzetgebied nodig had om uitgaven in kleinere oplagen te drukken. De geschiedenis van drukkers/uitgevers in Steenwijk weerspiegelt de geschiedenis van de verspreiding van gedrukte literatuur in Noord- Nederland. In de tweede helft van de 16e eeuw langzame uitbreiding van de markten en vergroting van het verspreidingsgebied, in de 17e eeuw snelle verbreiding van gedrukte teksten en bloeitijd van het gedrukte woord. drukkers/uitgevers Reeds in 1578 is er sprake van een zekere Antonis Ketel, die als drukker
in Steenwijk werkzaam was. Dit heeft echter niet lang geduurd. Van 1581
tot 1583 komt hij in Haarlem voor; hij heeft zich blijkbaar daar gevestigd.
Als Haarlemse drukker woonde hij in in 1582 in de 'Gouden Parsse' in de
Sneijersstraat. In de Koninklijke Bibliotheek bevinden zich verschillende
werken die hij tijdens zijn Haarlemse periode gedrukt heeft. Hij werd
in zijn zaken opgevolgd door Gillis Roman. (1) Een andere drukker die
in de 16e eeuw in Steenwijk voorkomt is Herman 't Zangers, tussen 1565
en 1580. (2) verspreiding van opruiende blaadjes in de 16e eeuw Uit het Geuzenliedboek wordt duidelijk, hoe gedrukte teksten gedrukt
en verspreid werden en een rol speelden in de propaganda van de verschillende
partijen in de 80-jarige oorlog. Ook drukkers in Steenwijk speelden daarbij
een rol. No. 21, 22 en 23 van het Geuzenliedboek zijn toevallig voor ons
bewaard gebleven. Volgens de toelichting in het liedboek werd naar opruiende
blaadjes een onderzoek ingesteld door Hans Haeck Casteleyn en Pieter Adamsz
Secretaris der stad Harlingen op 2 Dec. 1567 op de ‘ sterckte en
huyse’ te Harlingen. Cornelis Pietersz., oud 17 jaar, geboren te
Haarlem en wonende te Bolsward, gevangene op het Blokhuis te Harlingen,
bekende dat hij met liedjes gelopen had. Eerst had hij drie reeksen liedjes,
te Kampen gedrukt, gekocht van iemand in Bolsward. Voor de aankoop had
hij de helft van de koopsom verdiend, de andere helft had hij van zijn
vader gekregen. Daarna had hij die liedjes verkocht en van het daarmee
verdiende geld had hij te Steenwijk weer drie sorteeringen laten drukken,
duizend exemplaren voor een carolusgulden, ‘dwelcke hij hier binnen
dese landen heeft verkoft ende openbaerlicken aver all in Steden en dorpen
gesongen’. Wat er verder in Friesland en in Steenwijk gebeurd is,
en wat het lot van Cornelis Pietersz was, weten wij niet. Alle daarop
betrekking hebbende stukken lijken verloren te zijn gegaan. Na Caspar van Dorsten moeten we dan wachten tot 1620 alvorens we weer van een drukker/uitgever in Steenwijk horen. Het is Doeye Jansz Walles, die voorkomt in de jaren 1620-1622. (5) In 1655 en 1656 werkt Jan Pietersz van Wieringen in Steenwijk. Omstreeks die tijd komen ook in andere steden drukkers/uitgevers met die achternaam voor; in Kampen in 1655, Harlingen in 1622 en Harderwijk tussen 1627 en 1663. Hendrik Stuyzandt In 1655 horen we ook van Hendrik Stuyfzandt, die werkzaam was tot 1708. Drukker was hij van 1656 tot 1693, daarna boekverkoper. Hendrik komt voor in de naamsvarianten Stuifsandt, Stuyfsandt, Stuifzant, Stuyfzand. Blijkens Bibliopolis was hij in 1656 en 1657 gevestigd aan de Oosterstraat. In 1661 aan de Marckt, by 't Stadthuys. Van 1662 tot 1694 was hij gevestigd aan de Marckt, op de hoek van de Gasthuys-straet. In 1696 en 1708 was hij eveneens aan de Marckt gevestigd. In 1661 blijkt, dat hij een uithangbord heeft met als opschrift: 'In de Witte Valck'. (6) In 1708 komt ook Pieter Stuifzandt voor. (7) Na 1708 komt pas weer in 1750 een drukker voor. Het is Jan Budders. In 1759 komt ene Adriaan Stuifzand Vernhage voor. In 1759 kreeg hij voor 15 jaren een vergunning, als enige drukker de Steenwijker Almanak te drukken en uit te geven. (8) In 1781 komt dan de meer bekende Obbo Spanjaard voor. Ledeboer noemt 1775 in Steenwijk een Otto Spanjaart. (9) Nakomelingen van hem hebben tot ver in de 19e eeuw het drukkersvak in Steenwijk beoefend. Blijkens gegevens op het internet woonde er in de 18e eeuw in Heerenveen een Harmanus Spanjaard. Hij kreeg een zoon, Obbo Spanjaard, die ook in Heerenveen werd geboren. In 1741 trouwde hij in Steenwijk met Geesje Zwaken. Zij stierf 4 augustus 1781 in Steenwijk. Zoals gezegd oefende Obbo Spanjaard in Steenwijk het drukkersvak uit. Geesje en Obbo kregen een zoon, Harmanus Spanjaard, die op 26 november 1780 in Steenwijk trouwde met Hilligje Snoek, die op 1 december 1815 te Steenwijk stierf. Harmanus of Herman stierf op 20 october 1813 in Steenwijk. Ook hij was boekdrukker. Volgens Bibliopolis was hij als zodanig werkzaam van 1804-1812. (11) Obbo Spanjaard hield zich ook bezig met veilingen van boeken. Zo vond er op 13-06-1792 een veiling in Steenwijk plaats waarbij Obbo Spanjaard de veilinghouder was. De veiling vond plaats op 13 juni en volgende dagen. Volgens de advertentie betrof het een extra fraaie, zeer uitmuntende bibliotheek nagelaten door Arnoldus Rotterdam, predikant te Steenwijk, en zijn zoon mr. Jan van Battum Rotterdam, advocaat in de provincie Overijssel. De collectie omvat meer dan 2000 nummers in allerlei wetenschappen, benevens enige belangrijke manuscripten. Gegevens betreffende geboorte en overlijden van Arnoldus Rotterdam ontleend aan Van Lieburg, Repertorium van Nederlandse hervormde predikanten. (12) voetnoten (1) Zie A.M. Ledeboer - Alfabetische Lijst der Boekdrukkers, Boekverkoopers
en uitgevers in Noord - Nederland sedert de uitvinding van de boekdrukkunst
tot den aanvang der negentiende eeuw. Utrecht bij J.L. Bergers, 1876.
|