De Stellingwerven in de Franse tijd (1790-1815)

In de 18^e eeuw waren er ook in de Stellingwerven burger genootschappen, die zich hebben verzet tegen het regime van de regenten. Er werden na de komst van de Fransen zware kerkelijke belastingen ingevoerd. De oude regentendynastie verdween. Met name de van Harens, die gedurende de gehele achttiende eeuw de Stellingwerven hadden geregeerd, moesten het veld ruimen. Nederland werd oa bevrijd door de Russen. Na de Franse tijd waren er echter nieuwe groot-grondbezitters, die hun geld verdienden met de veenderijen, zoals de familie van Heloma.

Hieronder vind u een beschrijving van de Stellingwerfse geschiedenis in de Franse tijd

Wanneer Willem V 14 jaar oud is en geschikt geacht om met macht te worden bekleed ontstaat er een patriottenbeweging tegen de stadhouder. De met aardse goederen beter bedeelde burgers richten zogenaamde vrijkorpsen en exercitiegenootschappen op. Zij werden kezen genoemd. Er werd ook in de Stellingwerven een 'vrijkorps' opgericht, geleid door acht personen, die het overigens niet altijd met elkaar eens waren. In dit comite van acht zat ook Willem Onno van Haren, grietman van Weststellingwerf. In 1781 ontstaan er wrijvingen tussen de Prins of ornajegezinden en de Patriotten of kezen wanneer de eersten zich bij Engeland, de tweede zich bij Frankrijk willen aansluiten. In dit jaar komen de vrijkorpsen overal in het geweer. De zogenaamde kezen of patriotten kiezen gecommiteerden die controle moeten uitoefenen op de bestuurders. De vrouw van Willem V, prinses Wilhelmina van Pruisen, gaat daarop in 1787 hulp halen van haar broer, de Pruisische koning. Zij komt niet ver en wordt tegengehouden bij Goejanverwellesluis. De Oranjeaanhangers nemen dit niet, zij eisen en krijgen genoegdoening. De koning van Pruisen zendt troepen, die het gezag herstellen. OOk in Stellingwerf. Wanneer twintigduizend man Pruisische troepen ons land binnenvallen vluchten 6000 patriotten uit de Nederlandse Republiek. De meesten naar Frankrijk. Ook Willem Onno van Haren neemt de wijk, samen met Daendels en Elsbeth Bekker geboren Wolf, beter bekend als de schrijfster Betje Wolf. Zij wordt in het buitenland financieel gesteund door Jan Poppo Andre van Canter, secretaris van de grietenij Weststellingwerf in Wolvega. Zij maakt daarom een gedicht over hem.

1789

In Frankrijk breekt de revolutie uit. Drie jaar later wordt de Franse republiek uitgeroepen. In januari 1795 vallen Republikeinse Franse legers ons land binnen. In hun kielzog komen de gevluchte Patriotten terug. Dit heeft grote veranderingen tot gevolg voor het bestuur in de Nederlanden. In februari 1795 worden in alle grietenijen bestuurders ontslagen door zgn revolutionaire comitees. Wekenlang zijn overal feesten en allegorische optochten. Ook in dorpen in Weststellingwerf worden vrijheidsbomen geplant of opgericht. In de steden, oa in Steenwijk, wordt de vroedschap afgezet en de op gewapende vrijkorpsen steunende patriotten namen de macht over. Verschillende in discrediet geraakte burgers werden in ere hersteld. Al spoedig beginnen oranjegezinde burgers zich te verzetten. Op 9 maart 1795 wordt Willem Jans in Noordwolde gearresteerd wanneer hij bij de brug in dat dorp tijdens de uittocht van de Jagers van Byland roept: 'Oranje boven, De Patriotten moeten worden opgehangen aan de vrijheidsboom' en in Wolvega wordt Tjeerd Pottinga gevangen genomen omdat hij luidkeels oranjeliederen zingt. In juni 1795 worden overal zogenaamde burger(volks) societeiten opgericht waar de beter bedeelde burgers samen komen om allerlei zaken te bepraten. In Wolvega wordt een burger-societeit opgericht onder de leus: 'Houdt moet en zijt thans blije Bataven. Want gij zijt vrij en niet meer slaven'. En in Noordwolde werd een societeit opgericht onder het fraaie motto: 'Ons aller doel en oogmerk zij: 't Geluk der gansche maatschappij'. In juli 1795 is er weer een opstootje in Noordwolde wanneer Pytter Atzes op de Patriottensocieteit, beheerd door Dirk Eilers, het raam opent en tegen de in de buurt staande bewoners roept: 'Holland boven, neen dat is minder. Oranje boven dat is beter. Oranje boven dat is best. Blauwe Kees blijf in je nest". Omdat hij bevreesd is gearresteerd te worden vlucht hij naar het buitenland. Op eerste kerstdag 1795 zaagt men in Oldeholtpade de vrijheidsboom, die voor de herberg van St Jacobs staat, om. In 1796 blijkt, dat steeds meer bevolkingsgroepen zich van de 'bevrijders' afwenden. Zij begeven zich naar het buitenland, om dienst te nemen in de troepen tegen de Fransen, gecommandeerd door een van de prinsen van Oranje. Troepen stellingwervers verstoren met geweld vergaderingen in de burgersocieteiten in Wolvega en Noordwolde. Bezetters willen in de herbergen niet betalen of gaan op markten goederen tegen lage prijzen kopen. In 1796 komt er een soort zuivering. Een van de grieven van de bevolking zijn de hoge belastingen. Op 6 oktober 1796 wordt in de Bataafsche Republiek het besluit genomen, dat de diakonien van de Gereformeerde Kerken in Friesland een zesde van hun bezittingen moeten verkopen, waarna het geld als belasting aan de overheid moet worden gegeven. Een soortgelijk besluit wordt genomen op 10 oktober 1797, waarbij een vijfde gedeelte van de overige vijf-zesde aan bezittingen moet worden betaald. De bevolking heeft door dat de oude heersers en een groot aantal nieuwe er alleen op uit zijn hen als vroeger eronder te houden en toont weinig enthousiasme. Men gaat in verzet. Wanneer de dienstplichtigen zich moeten laten registreren, daarvoor kende men alleen vrijwilligers, breken er overal kleine oproeren uit. Vooral de nog steeds Oranjegezinde grote en kleine boeren verzetten zich. Zij laten hun zoons niet naar de verplichte registratie gaan of laten hen 'onderduiken'. Overal worden 's nachts vrijheidsbomen omgezaagd, soms is het zelfs een openbare manifestatie van ongenoegen tegen het nieuwe bewind, zoals in Makkinga, Donkerbroek, Wolvega en Steggerda. In 1806 wordt Lodewijk Napoleon koning van Nederland. Na benoemd te zijn door Napoleon.

Op 9 juli 1810 wordt het koninkrijk Holland bij Frankrijk ingelijfd. Dit is tevens het jaar, waarin de burgerlijke stand werd ingevoerd. In 1812 gaat napoleon naar Rusland en dat wordt zijn ondergang. In november 1813 beginnen Franse troepen zich terug te trekken uit Nederland. Er zijn dan vele relletijes, oa in Amsterdam en douanehuisjes worden in brand gestoken. Op 20 november 1813 nemen van Hogendorp en van der Duyn van Maasdam het algemeen bestuur op zich. En op 30 november landt de erfprins, de latere koning Willem de I in Scheveningen. Hij wordt op 2 december 1813 ingehuldigd als soeverein vorst in de Nieuwe kerk te Amsterdam. Op 29 maart 1814 komt een nieuwe grondwet tot stand.

samenstelling tekst en lay out pagina: Piet van der Lende