De familie Oosten en de Zuivelfabriek

IJsbrand Roelofs Oosten werd geboren op 22-3-1832 en is overleden op 6-6-1910. Hij was op 11 mei 1855 gehuwd met Jantje Nutterts Gouma, geboren 9-12-1830 en overleden op 30-12-1923. Kinderen: Roelof, Nuttert, Trijntje en Rieuwkje. IJsbrand Roelofs bezat een boerderij over de Tjonger en twee in Spanga. Verder had hij veenderijen. In de cohieren van de hoofdelijke omslag in 1892 werd IJsbrand aangeslagen voor meer dan fl 300,- omdat zijn inkomen 4000 gulden bedroeg; daarmee was hij in de Grote Veenpolder de inwoner met het hoogste inkomen. IJsbrand Roelofs behoorde in de negentiende eeuw tot de gesloten stand van hervormde, liberale en gegoede boerefamilies in de Grote Veenpolder, die het kerkelijk bestuur en het bestuur van de Grote Veenpolder in handen hadden. Wie de familierelaties van de families Gouma, de Boer, Oosten, e.d nagaat komt tot de ontdekking, dat men vrijwel uitsluitend in de eigen boerestand trouwde, en dat de huwelijkspartners vaak familie van elkaar waren, soms zelfs neef en nicht. IJsbrand Roelofs is voor de liberale partij een tijdlang lid van de gemeenteraad geweest. De scherpe sociale tegenstellingen in de negentiende eeuw komen tot uiting in het commentaar dat het socialistische weekblad 'De Klok' gaf op de activiteiten van IJsbrand Roelofs in de gemeenteraad. 'De Klok' had er geen goed woord voor over.

"Op dinsdag den 21 juli zijt gij in de gelegenheid acht leden van de raad te stemmen, waarbij 5 in de plaats van de aftredenden Y R Oosten, A Blom, T de Groot, G Bakker en J. Klaverboer, en anderen. Als de Volkspartij het goed doet, dan is te verwachten, dat het vroeger door het raadslid Eisma ingediende doch afgestemde voorstel tot wijziging der verordening op den hoofdelijken omslag door den raad zal worden aangenomen. Hieruit zou een betere verdeeling van gemeentelijke lasten voortspruiten. Het zou bewerken dat inkomens van fl 500,- worden vrijgesteld, de progressie van inkomens boven fl 4000,- tot haar recht komt en aftrek voor kinderen wordt toegestaan. Van de aftredende leden hebt gij niets te verwachten. 't Is u zeker wel bekend dat zij bijna nooit een woord zeggen en doen zij het al voor een enkelen keer, dan is het hun door de secretaris voorgeschreven: Bijvoorbeeld " Is het niet waar, Oosten?". "Ja, Mijnheer!". Hebben de aftredende raadsleden een open oog voor verbetering en vluggen gang in gemeentezaken? Volstrekt niet. Zij beschouwen het lidmaatschap van den raad slechts als een eerepostje, waaraan geen werk verbonden is. Inzake onderwijs, en armwezen, nimmer stemverheffing, altijd stil en meegaande. In het verslag van de commissie van toezicht op het onderwijs stond ieder jaar: "het onderwijs verkeert in voldoende toestand" De werkelijkheid was anders. Veel kinderen gingen niet of nauwelijks naar school, omdat ze al vroeg moesten werken of oppassen op broertjes en zusjes terwijl beide ouders sloofden in de veenderijen, maar de raadsleden keurden steeds het verslag goed. (1) De kritiek van 'De Klok' mocht echter niet baten. Er waren maar 455 burgers, die een geldige stem uitbrachten, en 'De Klok' constateerde: "in weststellingwerf heeft de Volkspartij de nederlaag geleden. Alleen haar kandidaat IJ Koopmans werd gekozen met 244 stemmen. Daarnaast H.S. van Veen van de liberalen met 244 stemmen, en de beide aftredende leden IJ Oosten en A.H Blom. De eerste had 253 stemmen en de tweede 244 stemmen. Verder werd N.A. Pape gekozen met 244 stemmen. "In deze gemeente is de meerderheid der kiezers dus nog best tevreden met een stelletje ja-knikkers en marionetten die buigen en dansen als de heeren aan de draadjes trekken. Wel bekome 't hun".(2)

De zuivelfabriek te Spanga

IJ. R. Oosten was ook betrokken bij de oprichting van de zuivelfabriek in Spanga. In de gemeente West- stellingwerf dreef het cooperatief streven de boeren in twee kampen: de ene groep richtte de vereniging Cooperatieve zuivelfabriek "De Volharding" te Munnekeburen op, de andere groep richtte de vereniging cooperatieve Roomboter- fabriek Scherpenzeel en omstreken te Spanga op. (3) Dat gebeurde in 1896. 24 boeren kwamen tot de conclusie, dat er in Spanga een zuivelfabriek moest worden opgericht voor het machinaal verwerken van de melk. Men bracht daarvoor fl 23.000,- bij elkaar en de fabriek werd gebouwd op de hoek van de Nieuwe Weg en de Spangahoekweg. De boeren hadden berekend, dat zij gezamenlijk 7000 liter melk per dag konden leveren, en dat de plaats van de fabriek gunstig gelegen was voor het vervoer van de boter en de kaas naar elders. De fabriek in Spanga was eerst particulier.

Toen de directeur er met de kas vandoor ging is IJ.R. Oosten er geld bij ingeschoten.Waarschijnlijk hebben de twee fabrieken te maken met het feit, dat het cooperatieve gevoelen niet overal en op dezelfde wijze werd gedeeld. De oprichters overdachten het voor en tegen van een cooperatie en bespraken, of het wel te riskeren was om de strijd voor de cooperatie en tegen het grootkapitaal te aanvaarden. De cooperaties waren immers bedoeld als alternatief voor de zogenaamde speculatieve partikuliere fabrieken, waarbij de boeren vaak werden belazerd en minder voor hun melk kregen uitbetaald.(4) Teneinde sterker te staan in de concurrentie met de speculatieve fabrieken in Weststellingwerf, besloten de cooperaties te Munnekeburen en Spanga tot fusie; de fabriek te Spanga werd gedeeltelijk afgebroken en met de materialen werd de cooperatieve zuivelfabriek "De Volharding" aan de Langelille onder Munnekeburen vernieuwd en aanzienlijk uitgebreid. De fabriek in Spanga begon in 1896 te draaien en werd in 1903 opgeheven.

Piet van der Lende. Laatst gewijzigd 22-05-2011.

Voetnoten

(1) De Klok van 4 juli 1891 no 27, 3e jrg:
(2) De Klok van 1 augustus 1891 no 31:
(3) J.P. Wiersma, erf en wereld blz 142.
(4) J.P. Wiersma, erf en wereld blz 183