De naam Linde of Lende

In een oorkonde van 1165 komen we voor het eerst de naam van het riviertje tegen in de vorm van Lenna. In 1204 komt de naam Lienna voor; bisschop Diederik II van Utrecht gaf in dat jaar toestemming aan de bewoners van 'Holenpathe aan de Lienna' (Holenpathe juxta Liennam) een eigen kapel te stichten. (2) Mulder ziet in de naam Holenpathe het dorp Holtpade. Dus Oldeholtpade aan de Linde.

Ondertekenaar van de oorkonde is oa 'Henrico de Kuenre'. Deze Henrico maakte deel uit van een adelijk geslacht, dat in de middeleeuwen de heerlijkheid Kuinre bestuurde. De Heren van Kuinre hadden ook omvangrijke bezittingen in de Westhoek van Weststellingwerf, zoals later nog zal blijken. Na 1204 zijn er vele oorkonden waarin de naam van de Linde voorkomt. In 1228 wordt gesproken over de Lenna. (3) Een oorkonde van 1232 bevat de zinsnede 'a Cunra et Lenna'. (4) In 1401 wordt gesproken over 'tusschen der... Lennen'. (5) De benaming 'Linde' komt voor het eerst naar voren in de zestiende eeuw, bijvoorbeeld in 1580 (6)

Hierboven ziet u het Wijde van de Linde onder Oudetrijne gezien in de richting van Oldemarkt. De foto is genomen op 24-07-2004.

De naam 'Lende' is etymologisch tot nu toe een probleem geweest. Volgens Schönfeld is len de oorspronkelijke vorm, oud Hoogduits lid(i), Hoogduits lind in de betekenis van zacht, week (7) De betekenis is dan: langzaam, zacht stromend. Schönfeld constateert, dat er waarschijnlijk een assimilatie heeft plaatsgevonden van nd in de varianten lende, Linde, tot nn in Lenna, Lenne, Lienne. Lende of Linde is dus een oorspronkelijker vorm dan de benaming Lenna, Lennen, Lienna, die in de eerste oorkonden gebruikt wordt. Keltische afkomst van het woord is volgens Schönfeld uitgesloten: deze naam moet gescheiden worden van de riviernamen Lyne (Engeland), Lenne (België) en Lenne (Duitsland), die meestal worden gezien als Keltisch.

Deze opvatting wordt bestreden door Miedema. (8) Na het onderzoek van Schönfeld hebben verschillende onderzoekers aannemelijk gemaakt dat er ook in Friesland voorGermaanse plaats- en waternamen zijn, zoals de Peasens, vroeger een riviertje dat bij Dokkum in zee uitmondde. Verder zijn er nog de voorbeelden van Acthne, nu Echten en Ruthne, nu Rottum.

Miedema noemt verschillende schrijvers die aantonen, dat vroeger assimilatie van nd tot nn bij verschillende plaats- en waternamen met Lend of Lind is opgetreden. Dit had Schönfeld ook al geconstateerd. Voorbeelden van namen met een Keltische oorsprong zijn oa De Linde, een buurt ten zuidoosten van Marum, Lent of Lint een riviertje bij Aduard, de Lenne, een zijrivier van de Ruhr in Duitsland en een zijrivier van de Weser die ook de naam Lenne draagt. In Ierland is de naam Dublin gereconstrueerd als Dubo-lindo-n, donker water. In Engeland en Ierland zijn er nog meer namen, die terug te voeren zijn op het oud-Iers lind; water, vijver, meer. Terwijl Schönfeld dus op zoek gaat naar een Germaanse betekenis van het woord Lend of Lind bij het riviertje de Linde in Friesland, zoekt Miedema op grond van recentere onderzoekingen een voorGermaanse betekenis. Bij deze naam kunnen we denken aan het Keltische lind- 'water'.

Uitgaande van de oudSaksische assimilatie van nd tot nn moeten we de vormen Lenne en Linne, die in de oudste oorkonden van het riviertje de Linde genoemd worden wel terugvoeren op Linde of Lende. Vermoedelijk lag de uitspraak van de stamklinker lang tussen 'en' of 'in', zodat de schrijvers weifelden bij de spelling. Daar zijn meer voorbeelden van. Zo vind je in de Stellingwerfse Floreenregisters boerefennen, waar de Friezen boerefinnen zeggen. Ook bij Lent of Lint, het riviertje bij Aduard, vinden we beide vormen van 'en' of 'in'. (9) Waarschijnlijk is de vorm Linde het oudste; deze uitspraak bleef in Friesland en aan de bovenloop van de Linde bewaard, terwijl aan de benedenloop de vormen Lende en (door assimilatie) Lenne ontstonden.

Miedema concludeert dat we in de naam Linde een voorGermaanse en tegelijkertijd Keltische vorm mogen vermoeden, een relict uit de tijd van voor de germanisering, misschien enkele eeuwen voor Christus. Hij voegt eraan toe dat zijn verklaring en die van Schönfeld elkaar niet hoeven uit te sluiten. Na de germanisering kan men het oorspronkelijk Keltische woord als een Germaans woord hebben opgevat, met de daarbij behorende betekenis.

Er zijn nog meer veldnamen, die aan het Keltische 'linde' gerelateerd kunnen worden. In Spanga aan de Nieuweweg vlakbij de kruising met de Gracht bevindt zich een verveend en weer ontgonnen stuk land, dat de Lamers genoemd werd.

Deze naam lijkt verwant te zijn aan Lemmer, Oldelamer. Miedema heeft de betekenis van de naam Lemmer, vroeger geschreven als Liamer ook aan de orde gesteld. Het gaat daarbij om een tweetalige waternaam met 'meer' als tweede bestanddeel, waarbij beide namen dezelfde betekenis hebben.

Het Middelnederlandse Lemmer is terug te voeren op Oudnederlands Len(ne)-mere: Lende-meer. Het oud Friese Liamer is terug te voeren op het germaans Lithamere: ook Linde-meer. Liamer, de oud-friese vorm voor Lemmer, is in het latere Fries van Liammer tot Ljemmer geworden, welke vorm geleidelijk samenviel met Nederlands: Lemmer. Vermoedelijk geldt deze verklaring ook voor de naam van het dorp Oldelamer, niet ver van de Linde en zijn oude uitmonding. Het zou dan betekenen; oud linde-meer. Wellicht heeft ook de naam van het stuk land dat de Lamers genoemd werd te maken met de vorm Liamer, zodat een vergelijkbare verklaring voor deze naam kan worden gegeven. Dus ook: Linde-meer. (10)

Ook de benaming Langelille kan verwant zijn aan 'Linde'

1. Over hoe de Linde is ontstaan bestaat een oude legende, die later door schrijvers is bewerkt. Zie oa: J. W. Nijholt - Et ontstaon van de Lende in: Leeuwarder Courant 01-01-1975

2. Oorkonde van 1204. O.B.S.U. deel II, no 568.

3. N.G.N. deel IV, blz 80

4. N.G.N. deel IV blz 81. Zie daar voor verdere bron.

5. O.B.G.D no 1096

6. Van Dedem 1913 - register nr 323

7. Schonfeld, Nederlandse waternamen. Zie ook Bloemhof de Bruyn 1982, noot 1955: 263-264

8. H.T.J. Miedema. De naam van de Linde of Lenne.

9. Miedema blz 91.

10. Miedema 1982 blz 46 e.v.